Wanneer gaan grappen over een ander te ver? ‘Bij humor hoort schuren’ | Boek & Cultuur
Grappen over haar uiterlijk, haar overleden vader en haar intelligentie: 232.000 mensen zagen maandagavond hoe Famke Louise in haar Roast werd beledigd door komieken en BN’ers als Peter Pannekoek en Maik de Boer. Nog nooit waren er zo weinig kijkers voor een Roast als die van Famke Louise. Vindt het publiek harde grappen nog wel leuk en ‘kan’ deze zwarte humor anno 2023 nog wel?
“Famke wil zo graag zwart zijn dat ze blij is dat haar vader niet meer in haar leven is”, zegt komiek Nesim El Ahmadi. “De vrouw die je een boerka gunt”, zijn de roastende woorden van Pannekoek.
Harde grappen, die volgens cultuurwetenschapper en humoronderzoeker Dick Zijp steeds minder vaak voorkomen. “In de jaren negentig werd harde, soms grensoverschrijdende humor gezien als progressief en baanbrekend. Denk aan komieken als Hans Teeuwen, Youp van ’t Hek en Theo Maassen. Maar inmiddels is er een groter besef dat niet iedereen hierom kan lachen.”
Sociale media zijn daar een belangrijke oorzaak van, stelt Zijp. “Bepaalde groepen die voorheen minder hoor- en zichtbaar waren, zijn dat door sociale media wel. Mensen kunnen het nu laten weten als ze zich ergens niet in kunnen vinden.”
Dat leidt tot een politiek conflict tussen twee groepen over een cultureel thema. “Aan de ene kant is er een groep die vindt dat humor een vorm van vrijheid van meningsuiting is. Die vrijheid loopt volgens deze mensen gevaar als de andere partij vindt dat een bepaalde grap niet kan, bijvoorbeeld omdat iemand beledigd wordt. Humor is daardoor een onderwerp geworden dat mensen uiteen kan drijven.”
Dat gebeurde bijvoorbeeld toen Guido Weijers tijdens zijn oudejaarsconference van 2022 meerdere grappen maakte over het uiterlijk van prinses Amalia. Er ontstond online een flinke discussie: kan dit eigenlijk wel?
‘The Roast was minst grappige avond van mijn leven’
Bij The Roast ligt het volgens Zijp anders. Er worden wel harde grappen gemaakt, maar van tevoren heeft het lijdend voorwerp (in dit geval Famke Louise) daar toestemming voor gegeven. “Dus hoef je je niet in te houden, als je dat niet wilt. Je kunt net wat verder gaan.”
Rayen Panday, een van de roasters van Famke Louise, stelde zijn eigen grenzen toen hij samen met collega-komiek Stefan Pop zijn Roast schreef. “De grappen moesten wel gaan over dingen die algemeen bekend zijn over Famke. Dus een interview, of iets uit het nieuws. Over privézaken maak ik geen grappen.”
Ook Stefano Keizers, die een van de roasters van Hans Klok was in 2021, wil niet te ver gaan. “Mijn belangrijkste regel is dat een grap nooit ten koste van iemand anders mag zijn. Een ander mag geen pijn of verdriet ervaren zodat ik een grap kan maken.” Hij zocht wel op een andere manier de grenzen op: Keizers verscheen onaangekondigd spiernaakt op het podium. “Ik werd gelijk op de zwarte lijst van Comedy Central gezet.”
Keizers kan daar niet van wakker liggen. “Het was de minst grappige avond van mijn leven. De show vond ik overgeproduceerd en de spontaniteit was ver te zoeken.” Toch spreekt het concept van The Roast de komiek wel aan. “Humor is juist een goed fenomeen om in te battelen, wedstrijden mee te spelen. Maar dan wel spontaan: de beste humor ontstaat in het moment.”
Deze inhoud kan helaas niet worden getoondWij hebben geen toestemming voor de benodigde cookies. Aanvaard de cookies om deze inhoud te bekijken.
‘Als niemand lacht, voelt dat als een straf’
The Roast is een oorspronkelijk Amerikaans programma. Kan er in Nederland meer dan in bijvoorbeeld de Verenigde Staten? Panday, die ook regelmatig in het buitenland heeft gespeeld, vindt van wel.
“Ik merk dat het Nederlandse publiek altijd luistert. Ze kijken rustig waar het naartoe gaat. In het buitenland denkt men sneller: dit staat me niet aan, dus ik luister niet. In een van mijn shows heb ik een stuk over een jongen met het syndroom van Down. In Nederland werd dat fragment volop gedeeld, ook door mensen die een kind met down hebben. In het buitenland schudden mensen al hun hoofd als je het onderwerp aansnijdt.”
Panday vindt dat elk onderwerp bespreekbaar moet zijn. “Bij humor hoort schuren. Ik vind dat je elk onderwerp moet kunnen bespreken. Maar de context daarbij is belangrijk.” Bovendien werkt een grap die niet wordt gewaardeerd nooit. “Als niemand lacht om je grap, dan voelt dat voor een komiek als een straf.”
“In bijna alle humor wordt in enige vorm wel een morele of sociale grens overschreden”, zegt humorwetenschapper Zijp. “Zoals Godfried Bomans zei: de komiek bepaalt hoever hij te ver kan gaan. Die gaat altijd een grens over. Dat vindt het publiek fijn, want je moet provoceren. En een goede komiek weet hoever je die grens kunt rekken.”
Ik ben van de technische afdeling van hitmarketing.nl