Mpanzu bracht zaak tegen marechaussee aan het rollen: ‘Voelde me vernederd’ | Binnenland
De Koninklijke Marechaussee mag mensen niet meer controleren op basis van uiterlijke kenmerken. Mensenrechtenjurist Mpanzu Bamenga bracht de zaak aan het rollen, nadat hij was gecontroleerd vanwege zijn huidskleur. Dit is zijn verhaal. “Ik zag het als een slechte dag, een incident. Totdat ik me omdraaide.”
“Pats, ik werd staande gehouden”, herinnert Bamenga (37) zich zijn verbazing op die lentedag in april 2018.
Het gebeurde vlak nadat hij van Rome naar Eindhoven was gevlogen. De in Congo geboren Eindhovenaar had op een festival in Italië een toespraak gehouden over vrijheid en het gastvrij ontvangen van migranten in Europa.
Italië behoort net als Nederland tot het Schengengebied. EU-burgers kunnen daarbinnen vrij reizen, dus zonder grenscontroles. Daarom dacht Bamenga in eerste instantie dat er voor zijn staandehouding iets bijzonders aan de hand moest zijn. “Misschien zijn ze op zoek naar iemand die op me lijkt.”
Maar toen viel het Bamenga op dat de marechaussees ook een vrouw met een donkere huidskleur en haar kind staande hielden. En een donkere man die “totaal niet” op hem leek moest eveneens een controle ondergaan.
“Alle witte mensen mochten gewoon doorlopen”, zegt Bamenga. Daarom vroeg hij tijdens het overhandigen van zijn Nederlandse paspoort aan een grensbewaker waarom hij staande was gehouden.
“We zijn op zoek naar criminelen, terroristen, asielzoekers en niet-Nederlanders”, antwoordde die. “Mensen met een donkere huidskleur behoren volgens de grensbewaking blijkbaar tot die groep”, concludeert Bamenga.
Afran Groenewoud is verslaggever samenleving en inclusie
Afran schrijft over ongelijkheid in de maatschappij en koloniale geschiedenis. Lees hier meer verhalen van Afran.
‘Medepassagiers keken opeens naar me alsof ik iets had gedaan’
Bamenga vond die gedachte “echt niet kunnen” en ging het gesprek aan. “Want hoe kun je ervan uitgaan dat iemand met een niet-witte huidskleur een potentiële crimineel of geen Nederlander is?” Het gesprek verliep volgens de mensenrechtenjurist rustig. Maar van binnen kookte hij van woede.
“Het voelde zo vernederend”, weet hij nog. “Waar de mensen met wie ik zojuist had gevlogen bij waren, werd ik eruit gepikt. Iedereen keek naar me en dacht: daar is waarschijnlijk iets mee aan de hand. En dan speelde ook mijn huidskleur een rol. Ik heb niet gekozen hoe ik eruitzie.”
Ik wilde niet in een samenleving leven waarin het normaal is dat mensen worden beoordeeld op hun uiterlijk.
Zelf kon Bamenga de gebeurtenis nog relativeren. “Ik zag het als een slechte dag, een incident. Totdat ik me omdraaide. Toen zag ik dat ook de andere mensen met een donkere huidskleur werden gecontroleerd vanwege hun uiterlijk.”
“Daardoor besefte ik dat de marechaussee structureel te werk ging. Het was etnisch profileren. Een systeem van benadeling gebaseerd op ras. En dus rassendiscriminatie. Daartegen moest verzet komen.”
Meteen na de controle – die niets had opgeleverd – liet Bamenga via sociale media weten wat hem was overkomen. Een mediastorm barstte los. Ook de Tweede Kamer stelde vragen.
Bamenga besloot een klacht in te dienen. “Veel vrienden en familieleden zeiden ‘doe maar niet’ om me te beschermen”, zegt hij daarover. “Maar ik wilde niet in een samenleving leven waarin het normaal is dat mensen worden beoordeeld op hun uiterlijk.”
Ook tijdens hoorzitting vooroordelen over ‘echte Nederlander’
Voorafgaand aan een hoorzitting over zijn klacht ontving Bamenga de verklaringen van de betrokken medewerkers van de marechaussee. “Die erkenden gewoon dat ze me onder meer vanwege mijn huidskleur staande hadden gehouden.”
Ook tijdens de hoorzitting merkte Bamenga dat er hardnekkige vooroordelen over het uiterlijk van ‘de Nederlander’ bestaan.
“De voorzitter van de hoorzitting zei tegen mij: ‘U kunt ervan uitgaan dat u er niet uitziet als een Nederlander'”, geeft hij als voorbeeld. “Dat laat dus zien hoe diep het in het systeem zit dat ‘echte’ Nederlanders wit zijn. Zelfs bij een onafhankelijke hoorzitting.”
volg dit onderwerp
Werkwijze marechaussee bleef hetzelfde, dus stapte hij naar de rechter
Uiteindelijk werd de klacht van Bamenga gegrond verklaard. Maar dat leidde niet tot een andere werkwijze van de marechaussee.
Om dat wel te bereiken, besloot de mensenrechtenjurist zich aan te sluiten bij een rechtszaak tegen de Staat. Het doel was om juridisch een einde te maken aan de controles op basis van uiterlijke kenmerken. “Ik ben als voorbeeld ingezet namens de miljoenen niet-witte Nederlanders.”
Vijf jaar en meerdere door Bamenga, een andere burger en belangenorganisaties aangespannen rechtszaken later, legde de Staat zich neer bij het oordeel van het gerechtshof Den Haag. Volgens het hof heeft de marechaussee gediscrimineerd door te controleren op basis van uiterlijk.
Bamenga kijkt tevreden terug op de lange juridische strijd. “Deze rechtszaak heeft etnisch profileren door de koninklijke marechaussee tot een halt geroepen. Daarnaast heeft het gezorgd voor bewustwording. Veel mensen wisten eerder niet over deze ernstige vorm van discriminatie en racisme.”
‘Gemiste kans voor het kabinet’
Naast tevredenheid ervaart de mensenrechtenjurist ook teleurstelling over de toelichting van het kabinet bij het besluit om het oordeel van het gerechtshof niet aan te vechten.
Minister Hanke Bruins Slot (Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties) en staatssecretaris Eric van der Burg (Justitie en Veiligheid) hebben daarover een brief aan de Tweede Kamer gestuurd. Daarin stellen ze dat er “juridische vraagtekens te zetten zijn” bij het oordeel van het hof dat de marechaussee onderscheid maakte op basis van ras of etniciteit.
“Het kabinet heeft een kans gemist”, zegt Bamenga daarover. “Het had deze uitspraak kunnen aangrijpen om bewustwording te creëren en actie te ondernemen om discriminerende systemen binnen de overheid en de samenleving te elimineren.”
‘Discussie hakt erin bij marechaussee-medewerkers’
De discussie over het al dan niet discrimineren of etnisch profileren door de marechaussee duurt inmiddels vijf jaar. “Dat hakt erin bij het personeel”, zegt een woordvoerder. “Ook wij zijn een diverse organisatie.”
De dienst laat weten er vrede mee te hebben dat er door het besluit van het kabinet “nu duidelijkheid is rond een moeilijk maatschappelijk probleem”. Ook zou de marechaussee sinds 2021 niet meer doen aan etnisch profileren. Daarom is de werkwijze sinds het oordeel van het gerechtshof de afgelopen maanden niet veranderd.
“Wij controleren op basis van afwijkend gedrag en niet uiterlijk”, zegt de woordvoerder daarover. “We combineren dat met concrete informatie over bijvoorbeeld mensensmokkel uit bepaalde landen.”
“We halen alles uit de kast om zulke schrijnende gevallen eruit te pikken. “Maar dat mag natuurlijk nooit gebeuren op basis van etnische kenmerken.”
Ik ben van de technische afdeling van hitmarketing.nl